Ostre zakaźne zapalenie żołądka i jelit (gastioenteiocolitis acuta) zostało już częściowo omówione w rozdziale „Zaburzenia żywienia u niemowląt” i dlatego ograniczymy się w tym miejscu do podkreślenia jedynie pewnych odrębności w okresie pozaniemowlęcym. Nasilenie tej choroby przypada zwykle na okres letni. Etiologicznie wchodzą w grę te same czynniki co i w biegunkach niemowlęcych. W miarę wzrastania dziecka zapadalność, jak i nasilenie objawów chorobowych na ogół zmniejszają się, aczkolwiek zdarzają się zakażenia wysoce zjadliwymi zarazkami (np. gronkowce), które mimo leczenia dają zejście śmiertelne. U dzieci powyżej 2 roku życia nie spotykamy już typowego w okresie niemowlęcym obrazu chorobowego toxicosis, a stany odwodnienia są słabsze. Nie ma także z reguły powikłania w postaci zapalenia ucha środkowego. Choroba rozpoczyna się zwykle nagle, wymiotami i bólami brzucha z towarzyszącą niekiedy gorączką. W przypadkach złośliwych jest ona wysoka. W krótkim czasie pojawiają się luźne i częste stolce o zabarwieniu zielonkawobrązowym, często z obecnością krwi i z towarzyszącym bolesnym parciem. Brzuch jest zapadnięty lub wzdęty.

Często zachodzi potrzeba różnicowania wgłobienia z ostrym zapaleniem wyrostka robaczkowego. Jest ono niekiedy bardzo trudne, jednakże praktycznie nie ma tak wielkiego znaczenia, gdyż w jednym i drugim przypadku obowiązuje natychmiastowy zabieg operacyjny. Podobnie przedstawia się sprawa z zapaleniem uchyłka Meckela. Różnicowanie z colitis acuta opiera się głównie na charakterze bólów i obecności guza.

Zawijanie całkowite przygotowujemy w sposób następujący: na wełnianym kocu układamy dwa wilgotne prześcieradełka tak, ażeby dolne wystawało na półtorej dłoni ponad górnym. Górne prześcieradełko zawijamy naokoło tułowia aż do pach, a dolne naokoło szyi, barku i kończyn górnych, które powinny przylegać do tułowia. Następnie zawijamy dziecko w koc. Pozastawiamy je w ten sposób przez 15—2-0 minut w spokoju, po czym odwijamy, dobrze wycieramy i układamy w ciepłym łóżku.

Leczenie rozpoczynamy od 12—24-godzinnej głodówki, podając dziecku w tym czasie mocną herbatę lub gęsty kleik z kaszy, albo od diety pektynowej (tarte jabłka, banany). W ciągu kilku następnych dni przepisujemy dietę lekko strawną (zupa jarzynowa przecierana, sucharki, ryż, świeży chudy twaróg, ziemniaki purée, mleko w proszku). Niektórzy polecają rozpoczynać leczenie od podania dziecku 1 łyżki oleju rącz- nikowego.

Do częstych powikłań należy zapalenie węzłów chłonnych podszczękowych lub kąta żuchwy w ciężkich septycz- nych postaciach proces rozszerza się także na węzły chłonne szyi głębokie. Pod względem klinicznym stan ten charakteryzuje się obrzękiem, bolesnością i gorączką. Przeważnie proces ten cofa się po kilku dniach, ale może dojść do zropienia. Niekiedy po przejściu stanu ostrego i spadku temperatury powiększenie węzłów utrzymuje się czas dłuższy (8—1-0 tygodni) nie dając żadnych objawów poza nieznaczną tkliwością dotykową.

Niedrożność spastyczna u dzieci należy do wielkich rzadkości. Niedrożność mechaniczna (ileus) może mieć następujące przyczyny: wgłobienie, uwiężnięcie przepukliny, zadzierzgnięcie, zrosty pozapalne i pooperacyjne, uchyłki i torbiele, ciała obce, kamienie kałowe, zagęszczona smółka, guzy nowotworowe, kłęby glist itd. Zależnie od przyczyny objawy niedrożności mogą występować nagle lub narastać stopniowo. Do najczęstszych przyczyn niedrożności jelit u dzieci należy wgłobienie (99% przypadków niedrożności u niemowląt) i uwiężnięcie przepukliny.

Objawy kliniczne wgłobienia są bardzo charakterystyczne i przy uważnym przeprowadzeniu badania na ogół łatwo prowadzą do ustalenia rozpoznania. Choroba rozpoczyna się nagle, wśród pełni zdrowia, ostrym bólem brzucha, który powtarza się w formie napadów. Równocześnie dziecko blednie, leży nieruchomo, na skórze pojawia się zimny pot. Bóle nadchodzą okresowo i stają się coraz gwałtowniejsze, tak że dziecko niekiedy zwija się z bólu. Pojawienie się bólu odpowiada kurczowi odcinka jelit powyżej wgłobienia. W okresie między napadami bólów, zwłaszcza na początku choroby, dziecko czuje się lepiej i zdradza nawet niekiedy chęć do picia. Przeważnie jednak istnieje wyraźna niechęć do picia, a wszelkie próby karmienia powodują wymioty. W miarę rozwoju choroby bóle stają się słabsze z powodu wyczerpania siły mięśni jelitowych. Wymioty, niepokój dziecka pojawiają się w krótkim czasie od początku bólów i stopniowo nasilają się, niekiedy aż do wymiotów kałowych. Ustąpienie bólów i zjawiająca się. chęć do picia jest objawem samoistnego ustąpienia wgłobienia. Po około 8 do 24 godzinach w stolcu pojawia się krew ze śluzem. Brzuch początkowo miękki ulega stopniowo wzdęciu i staje się tkliwy na ucisk. Niekiedy widoczne jest poprzez po- włoki brzuszne stawianie się. pętli jelitowych. Stan dziecka pogarsza, się, występują objawy zapaści i zatrucia rozkładającą się treścią jelitową. W okolicy wgłobienia (najczęściej w prawym dole biodrowym) wyczuwa się poprzez powłoki guz w kształcie kiełbaski, gładki, ruchomy, bolesny. Wymacanie guza jest niekiedy bardzo trudne lub zupełnie niemożliwe. Nierzadko guz ten udaje się wymacać palcem wprowadzonym do odbytnicy, przy czym bardzo często po wyjęciu palca znajduje się na nim krew. Jeżeli z powodu napięcia powłok brzusznych wymacanie guza jest utrudnione, można dokonać tego w uśpieniu dziecka.

Szczególnym rodzajem ciała obcego są tzw. bezoary, czyli masy splątanych i zbitych włosów lub spilśnionych włókien roślinnych połykanych przez dziecko. Zdarzają się one u dzieci o spaczonym smaku lub z niedorozwojem umysłowym i wymagają usunięcia na drodze operacyjnej.

Gorączka jest najczęściej w granicach średniej, zdarzają się także przypadki z wysoką temperaturą ciała. Wzrost gorączki i narastanie bólów nasuwają zawsze podejrzenie przejścia procesu zapalnego na otrzewną.

Skręt jelit, zadzierzgnięcie (volvulus) itd. zdarzają się bardzo rzadko. Przyczyną ich jest zwykle zbyt długa krezka lub wydłużenie jelit. Objawy i postępowanie jak przy wgłobieniu.

OSTRE REUMATYCZNE ZAPALENIE STAWÓW (POŁY ARTHRITIS RHEUMATICA ACUTA). Ostra choroba reumatyczna pod postacią zapalenia stawów jest u dzieci znacznie rzadsza niż u dorosłych. W 75°/o towarzyszą jej zmiany zapalne w mięśniu sercowym. Zaczyna się zwykle temperaturą do 39°C, bólem głównie dużych stawów kolanowych i łokciowych. Rzadziej obejmuje drobne stawy szyi, dłoni i stóp. Ból jest na ogół krótkotrwały, czasami tylko przez kilka godzin. Niekiedy towarzyszy temu obrzęk i zaczerwienienie stawów. Zmiany są lotne, przenoszą się szybko z jed-nego stawu na drugi, czemu towarzyszą na ogół zwyżki temperatury. Nie spostrzega się upośledzenia czynnych i biernych ruchów oraz zajęcia symetrycznych stawów. Zawsze towarzyszy temu przyspieszone opadanie krwinek czerwonych, podwyższona leukocytoza oraz wysokie miano antystreptolizyn i odchylenia w proteinogramie.

Przytoczone objawy pozwalają jedynie na podejrzenie wrzodu, natomiast jego rozpoznanie opiera się głównie na stwierdzeniu typowej niszy w badaniu radiologicznym. Obecność krwi w stolcu (próba benzydy- nowa) lub w wymiotach wspiera w dużym stopniu badanie rentgenowskie. Należy jednak zawsze wyłączyć możliwość krwi w żołądku z innych źródeł (krwawienie z nosa, żylaków przełyku itp.). Badanie kwaś- ności soku żołądkowego daje najczęściej wyniki prawidłowe, rzadko podwyższone. W rozpoznawaniu należy zawsze brać pod uwagę zapalenie wyrostka robaczkowego, uchyłek Meckela, polipy jelit, lambliazę, a w okresie niemowlęcym — zwężenie odźwiernika.

U niemowląt. W przypadkach zwykłych ostrych zapaleń ucha środkowego, tzw. otilis media acuta manitesia, lub zapalenia ucha zewnętrznego niemowlę reaguje podwyższoną ciepłotą ciała, płaczem, budzeniem się w nocy z krzykiem, tarciem główką o poduszkę i silną nieraz wrażliwością ucisku na skrawek. Podczas napadów bólu niemowlę bije rączkami w powietrzu, podrzuca tułów ku górze. Występujące podczas ssania nasilenie bólu ucha zmusza niemowlę do puszczania piersi matki lub wypluwania smoczka.